ХИПЕРЛИПИДЕМИЈА
Тој е тивок здравствен ризик кој може да биде смртоносен. Еве што треба да знаете за „добриот” и „лошиот” холестерол и за ризиците од кардиоваскуларни заболувања.
ШТО Е ХОЛЕСТЕРОЛ
Холестеролот е материја која е нормална градбена компонента на секоја клетка во човековиот организам. Потребен за многу метаболни процеси, неопходен за синтеза на полови хормони, хормони на надбубрежната жлезда, потребен за синтеза на жолчни соли кои го помагаат варењето на храната, а особено на мастите, дел од молекулата на витаминот Д. На организмот му е потребна многу мала количина на холестерол за да ги задоволи своите потреби. Препорачана вредност на вкупен холестерол би требало да биде под 5 ммол/л, вредноста на ЛДЛ холестеролот помала од 3 ммол/л, а на ХДЛ холестеролот над 1 ммол/л. Присутен во поголеми количини е ризик фактор за настанување на голем број заболувања.
ПОСТОЈАТ ПОВЕЌЕ ЛИПОПРОТЕИНИ, А НАЈВАЖНИ СЕ ДВЕ:
- ЛДЛ честички кои пренесуваат холестерол и го депонираат во одредени ткива и органи и
- ХДЛ честички кои собираат во себе и го пренесуваат вишокот на холестерол од различни ткива во црниот дроб.
ЛДЛ честичките содржат холестерол кој се нарекува „лош холестерол” бидејќи честичките пренесуваат холестерол кој се депонира во ткивата и во ѕидот на крвните садови.
ХДЛ честичките се нарекуваат чистачи, а холестеролот од нив „добар холестерол”. Тие го носат вишокот холестерол од ткивата каде го има во зголемени количини и неговото повисоко ниво во крвта упатува на помал ризик за настанок на кардиоваскуларни болести.
ТРЕТМАН
- Промена на стилот на живеење (нефармаколошки мерки);
- Лечење или отклонување на причините кои секундарно довеле до дислипидемија;
- Примена на лекови (фармаколошки мерки).
КОИ ФАКТОРИ ВЛИЈААТ НА НИВОТО НА ХОЛЕСТЕРОЛ?
- ДИЕТА (заситените масни киселини и холестеролот во храната која ја конзумирате го зголемуваат нивото на холестеролот, па затоа обидете се да ја редуцирате);
- ТЕЛЕСНА ТЕЖИНА (покрај тоа што е ризик фактор за кардиоваскуларни заболувања, зголемената телесна тежина може да го зголеми нивото на холестерол. Намалувањето на телесната тежина може да ви помогне да го намалите лошиот и да го зголемите добриот холестерол);
- ФИЗИЧКА АКТИВНОСТ (треба да бидете физички активни најмалку 30мин. во текот на денот). Спроведувајте секојдневни 30 минутни брзи прошетки. Појдете во пошта пеш, а не со автомобил, качувајте се секогаш по скали, а не со лифт – важно е да ја прилагодите активноста на можностите без да настане оштетување на зглобовите и мускулите и да се предизвикаат срцеви тегоби поради претерување;
- ВОЗРАСТ И ПОЛ (како што старееме нивото на холестерол расте. Пред да настапи менопаузата жените имаат пониско ниво на тотален холестерол од мажите на иста возраст. После менопаузата нивото на холестролот кај жените расте);
- ДРУГИ СОСТОЈБИ (одредени медикаменти и одредени заболувања може да го зголемат нивото на холестеролот);
- ЛОШО КОНТРОЛИРАНИОТ ДИЈАБЕТ го зголемува нивото на холестерол. Со подобрување на контролата нивото на холестерол може да се намали;
- НАСЛЕДНИОТ ФАКТОР (вашите гени делумно детерминираат колку холестерол ќе произведува вашиот организам. Постојат семејства кај кои што има природно високо ниво на холестерол).
НУТРИТИВНИ СТРАТЕГИИ ЗА ДА СЕ НАМАЛИ НИВОТО НА ХОЛЕСТEРОЛ И ДА СЕ РЕДУЦИРА РИЗИКОТ ОД КАРДИОВАСКУЛАРНИ БОЛЕСТИ
ПРЕПОРАЧЛИВО ДА СЕ КОНЗУМИРА
- Повеќе овошје и зеленчук;
- Храна која содржи влакна (житарици, јаболки, црн и зобен леб);
- Наместо црвено месо да се јаде риба и пилешко (пилешко и мисиркино месо и тоа без кожа), а ретко да се јаде немасно јунешко и говедско и тоа во помала количина;
- Да се подготвува варено месо и риба или месото да се подготвува на скара односно во садови кои не е потребно да се намастат;
ПРЕПОРАЧЛИВО Е ДА СЕ ИЗБЕГНУВААТ СЛЕДНИТЕ ВИДОВИ НА ХРАНА
- Да се намали внесот на заситените масти од млекото и млечните производи (да се употребува млеко со помала количина на млечна маст 0,9 или 1% и да се избегнува путер, шлаг, павлака и сл.);
- Да се намали внесот на храна со висока содржина на холестерол (жолчка од јајце, внатрешни органи, свинско месо и свински преработки, школки);
- Да се избегнува пржена храна особено ако е пржена во животинска маст.
РЕЖИМ НА ИСХРАНА ЗА ЛИЦА СО ЗГОЛЕМЕНИ МАСНОТИИ ВО КРВТА
- СУПИ
Бистри супи од зеленчук, супи од риба; - МЛЕКО И МЛЕЧНИ ПРОИЗВОДИ, ЈАЈЦА
Посно млеко (0,9%-1% млечна маст), немасни ферментирани млечни производи, посни сирења (свежо кравјо сирење), белка; - МЕСО И МЕСНИ ПРОИЗВОДИ
Пилешко и мисиркино месо без кожа, ретко немасно говедско, јунешко и телешко; - НАПИТОЦИ
Сите овошни сокови без додаток на шеќер, чај без шеќер, филтер или инстант кафе без шеќер; - МАСНОТИИ
Маслиново масло и евентуално сончогледово, пченкарно и ретко нехидрогенизиран маргарин на база на овие масла; - ОВОШЈЕ
Јаболки, цреши, вишни, кајсии, праски, круши, сливи, портокали, мандарини, цитрон, лимон, јагоди, малини, капини, боровинки, рибизли, грозје, конзервирано незашеќерено овошје; - ЖИТАРИЦИ
Леб од цели зрна на житарки, црн, р’жан или зобен леб сите интегрални житарици и нивни производи (брашно, снегулки, тестенини, јачмен, зоб, ‘рж, ориз); - РИБА И МОРСКИ ПЛОДОВИ
(Основен извор на Омега-3 поли-незаситени масни киселини кои многу допринесуваат за подобрување на кардиоваскуларното здравје) сите сини, бели риби (особено морски, на скара или варени); - ЗЕЛЕНЧУК
Сите видови на варен или сиров зеленчук подготвен без маснотии или варен со мала количина на масло вклучувајки и компири (најдобро варени); - КОЛАЧИ И СЛАТКИ ПУДИНЗИ
Oвошни колачи со малку маснотии, суви колачи без маснотии, макробиотички колачи; - ЗАЧИНИ
Сол, зачински растенија, сенф, оцет, пипер во мали количини;
ХРАНА ШТО ТРЕБА ДА СЕ ИЗБЕГНУВА
- СУПИ
Густи супи, крем супи, масни супи; - МЛЕКО И МЛЕЧНИ ПРОИЗВОДИ
Јајца полномасно млеко, павлака, кајмак, полномасни и топени сирења, Шлаг, жолчка; - МЕСО И МЕСНИ ПРОИЗВОДИ
Сите познати масни меса особено свинско, изнутрици, колбаси, салами, паШтети, сланина, патка, гуска, кожа од живина; - МАСНОТИИ
Путер, свинска маст, лој и тврд маргарин; - ЖИТАРИЦИ
Бел леб, лиснато тесто и пржено тесто; - РИБА И МОРСКИ ПЛОДОВИ
Икра (кавијар), риба пржена во несоодветно масло, ракчиња, лигни, октопод; - ОВОШЈЕ
Ореви, лешници, авокадо, бадеми, банана, суви сливи, суво грозје во поголеми количини; - ЗЕЛЕНЧУК
Зеленчук прелиен со путер, пржен зеленчук, помфрит; - НАПИТОЦИ
Сите сокови со додаток на шеќер, газирани безалкохолни пијалоци со додаток на шеќер, чоколадни напитоци, како и алкохолни пијалоци; - КОЛАЧИ И СЛАТКИ
Колачи и кекси подготвени со маргарин или путер, колачи подготвени со крем од чоколадо, палачинки, крофни; - ЗАЧИНИ
Мајонез и кечап.
СОДРЖИНА НА ХОЛЕСТЕРОЛ ВО ХРАНАТА
КОИ ЛЕКОВИ ГО НАМАЛУВААТ НИВОТО НА ХОЛЕСТЕРОЛ?
Постојат неколку видови на лекови кои го регулираат нивото на холестерол како (статини, фибрати, смоли кои врзуваат жолчни киселини) кои имаат различен механизам на делување, делотворност како и подносливост од страна на пациентите. Правилен пристап во решавање на проблемот со високите нивоа на холестерол е комбинација од балансиран начин на исхрана и медикаментозна терапија. Лекот не треба да се прекинува самоволно или кога ќе се постигнат саканите нивоа на холестерол, тој треба да се зема постојано без прекин.
Основна цел на целокупниот пристап – примената на лекови секогаш да биде придружена со соодветни диететски препораки.
